بسم الله الرحمن الرحیم
طرحهای آبخیزداری در کشور با شناخت ظرفیتها و قابلیتهای مختلف یک منطقه جغرافیایی (حوزه آبخیز) ضمن حل مشکلات مختلف اکولوژیکی، زیرساختی، انسانی، زیستی آن حوزه، بیشترین بهرهبرداری انسانی در جهت رفاه حال آبخیزنشینان را فراهم میآورد.
مشخصههای یک حوزه آبخیزداری که سازمانها به دنبال مدیریت آن هستند شامل؛ تأمین آب، کیفیت آب، زهکشی، روانآب فاضلابهای سطحی، حقوق آب و برنامهریزی کلی و بهرهبرداری میباشد. زمینداران، آژانسهای کاربری زمین، متخصصان مدیریت فاضلابهای سطحی، متخصصان محیط زیست، نقشهبردارهای منابع آبی و جوامع همه نقش اساسی در مدیریت آبخیزداری را ایفا میکنند.
در سامانهها و روشهای مربوط به کشاورزی، شیوههای مرسوم برای کنترل آلودگی آب و خاک عبارتند از استفاده از نوارهای میانگیر، راه آبهای علفی، ایجاد و احیای تالابها و همچنین استفاده از اشکال مختلف کشاورزی پایدار مانند تناوب کشت، خاکورزی حفاظتی و کشت درهم حائز اهمیت است که بعد از انجام برخی اقدامات مشخص، بهطور مداوم این سیستمها تحت نظارت قرار گیرند تا از کارکرد صحیح آنها در جهت بهبود کیفیت محیط آبخیز اطمینان حاصل شود.
مهم است که به روانآب برای نفوذ به خاک فرصت داده شود تا خاک و پوشش گیاهی بتوانند به عنوان «صافی» قبل از رسیدن آب به جویبارها یا دریاچهها عمل کنند. در مورد پیشگیری از فرسایش خاک، چند روش رایج عبارتند از استفاده از حصارهای گلولای، روکشهای پلاستیکی منظره دربردارنده دانههای علف و بذرکاری دوغابی. هدف اصلی در همه موارد، کاهش حرکت آب به منظور جلوگیری از انتقال خاک است.
در حال حاضر در کشور ۱۳۵ میلیون هکتار منابع طبیعی وسعت دارد که از این بین ۱۴.۳ میلون هکتار جنگل، ۸۴ میلیون هکتار مرتع، ۲.۵۸ میلیون هکتار درختچه و بیشه زار و ۳۰ میلیون هکتار بیابان را به خود اختصاص داده اند، همچنین وضعیت اقلیمی کشور بدینگونه است که ۸۴.۵% کشور مناطق خشک و نیمه خشک و ۱۵.۵% کشور مناطق مرطوب و نیمه مرطوب می باشد.
متاسفانه فرسایش خاک در کشور از مشکلات بسیار جدی می باشد، فرسایش خاک در ایران تقریباً معادل ۲ تا ۲/۵ برابر آسیا و ۵ تا ۶ برابر میانگین جهانی است. به گفته مسئولین ذیربط از ۱۸ میلیون هکتار زمین قابل کشت، فقط ۵ میلیون هکتارش خاک حاصلخیز دارد و که می بایست آن را حفظ کرد. براساس آمارهای موجود متوسط فرسایش خاک در کشور ۱۵.۴ تن در هکتار در سال میباشد. متاسفانه تا بحال ۲ میلیون تن خاک کشور فرسایش یافته است.
از سوی دیگر خشکسالی و کمآبی مناطق وسیعی از کشور ما را تحت تاثیر قرار داده است. افزایش تعداد آبخوانهای ممنوعه و بحرانی در کشور به ۴۱۰ دشت و بیلان منفی و کسری ۱۴۰ میلیارد مکعب در آبخوانهای کشور وضعیت نگران کنندهای را ایجاد کرده است، بیش از ۵۰% دشتهای کشور با فرونشست مواجه هستند، نرخ فرونشست در دشتها به ۱۰ الی ۳۰ سانتیمتر رسیده است، ادامه این روند تعادل اکولوژیک عرصه منابع طبیعی را با خطر روبرو کرده است.
مطالعات تفضیلی – اجرایی آبخیزداری در کشور حدود ۴۱ میلیون هکتار می باشد، اجرای عملیات آبخیزداری در برنامه ششم توسعه با پیش بینی ۱۰ میلیون هکتار بوده است که حدود ۶۳% آن محقق شده است و ۲۰ میلیون هکتار در کشور آماده اجرا می باشد، تاکنون ۲۶% حوزه آبخیز کشور تحت پوشش طرح های آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفته اند.
بیش از ۷۵ تا ۸۰ درصد تمام بارش کشور از طریق سیلاب و تبخیر به هدر میرود، لذا می بایست مدیریت آب را از رویکرد سطحی و استحصال و ذخیره سازی سطحی آب به رویکرد زیرسطحی و استحصال و ذخیره سازی زیرزمینی آب سوق دهیم، حجم بالایی از تلفات آب کشور در قالب سیلاب ها است اما حجم بزرگتری از آن که شاید هیچ وقت دیده نشود، در قالب تلفات تبخیر است در واقع بیش از ۴ تا ۵ برابر میزان سیلاب ها در کشور تبخیر داریم حتی اگر مخازن سدهای بیشتری هم داشتیم که بتوانیم تمام بارندگی های کشور را ذخیره کنیم و هیچ سیلابی به دریاها نریزد در نهایت باز به علت تبخیر بالا باز هم تلفات آب خواهیم داشت، بنابراین باید رویکرد خود را از مدیریت استحصال و ذخیره سازی سطحی آب به سمت رویکرد زیرزمینی ببریم و آب را در سفره های زیرزمینی مدیریت کنیم که این کار باید هرچه سریعتر انجام شود، بعد از اینکه یک بارندگی اتفاق می افتد باید آب را به داخل سفره های زیرزمینی نفوذ دهیم تا هم از تبخیر، جاری شدن و سیلابی شدن جلوگیری و نیز در نهایت ذخیره و مورد استفاده مفید واقع شود.
طرح آبخیز تا جالیز بزرگترین طرح وزارت جهاد کشاورزی از نظر حجم اعتبار و سطح زیر پوشش کشوری است که دغدغهها در خصوص آبخیزداری و مطالبات رهبر معظم انقلاب در موضوع آب را برطرف میکند. این طرح از موضوعات اساسی و مهم برای آب و خاک کشور است که به خصوص در مراحل اجرایی و عملیاتی آن نیازمند حضور پرشور و مشارکت بالای مردمی است تا اجرایی موفق از این الگو را در توسعه پایدار کشاورزی کشور شاهد باشیم . اگر در هر مقولهای از حوزههای آبخیزداری ورود کنیم، موضوع تولید آب و جلوگیری از هدر رفت آب و همچنین جلوگیری از فرسایش خاک مطرح است و میتوانیم در این شرایط کمبود آب، ۵۰۰ متر مکعب در طول سال آب ذخیره کنیم که کاری مناسب در جهت تأمین آب برای تولید است. با اجرای طرح ۲۰میلیون هکتاری عملیات آبخیزداری (عملیات مکانیکی، بیومکانیکی، پوشش گیاهی)، ۲۴،۰۰۰ کیلومتر لوله انتقال آب، ۱۲،۰۰۰ کیلومتر کانالهای انتقال آب (انتقال با لوله، بتن پارچه ای و کانال بتنی)، ۱۰،۰۰۰ شاخه قنات، ۱۳،۰۰۰ استخر و آب بندان در کل کشور اجرا میگردد.
در حال حاضر ۲۲ استان قرارداد خود را در این طرح نهایی و عملیات اجرایی در استانها آغاز گردیده است، قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) و سازمان بسیج سازندگی به عنوان عامل توسعه و مؤسسه جهاد توسعه به عنوان نماینده وزارت جهاد کشاورزی جهت اجرای این طرح پا به این عرصه نهادهاند تا با کمک مردم همیشه در صحنه کشور بتوانند وضعیت نه چندان مطلوب آبخیزداری و آبخوان داری در کشور را بهبود بخشند.
بدون دیدگاه